Groningen geeft energie

Spoor warmte

Wat wilden we bereiken?

Een groot aandeel van het huidige energieverbruik (en CO₂ -uitstoot) in de gemeente Groningen hangt samen met het invullen van onze warmtevraag vanuit aardgas. Door alternatieve (hernieuwbare) bronnen in te zetten in plaats van aardgas kan een grote bijdrage aan de CO₂-reductie in de gemeente worden geleverd.

Mogelijkheden voor duurzame warmte zijn:

• Benutten van aardwarmte (ondiep en diep);
• Optimale inzet warmte koudeopslag (wko) in combinatie met warmtepompen;
• Gebruik lucht warmtepompen (al dan niet in hybride opstelling (= met cv ketel)) beperken tot alleen daar waar mogelijk zonder (geluids-) hinder;
• Het benutten van restwarmte binnen de gemeente;
• Bekijken mogelijkheden restwarmte van buiten de gemeentegrenzen;
• Nieuwe potentie door productie bio-, groengas in de landelijke gebieden;
• Warmte uit het riool (riothermie);
• Warmte uit oppervlaktewater;
• Warmte uit regionale biomassa;
• Warmte van de zon (zonthermische warmte).

Wat hebben we hiervoor gedaan?

Actieplan warmte
In de routekaart Groningen CO₂-neutraal 2035  wordt gerekend op de aansluiting van meer dan 50.000 woningequivalenten op warmtenetten. In 2019 heeft WarmteStad een groot deel van het warmtenet door Paddepoel Noord aangelegd. Sinds december 2019 worden 3 flats langs de noordelijke ringweg van warmte voorzien vanuit het warmtenet.  Eind 2019 waren ongeveer 1.500 woningequivalenten aangesloten. In de loop van 2020 zullen meer gebouwen (zoals zwembad De Parrel) worden aangesloten en wordt het warmtenet verder uitgebreid richting Selwerd.
Ten aanzien van warmtebronnen heeft WarmteStad het gebruik van datawarmte uit de beide datacenters op Zernike verder uitgewerkt. Dit systeem wordt in voorjaar 2020 aanbesteed en moet eind 2020 warmte gaan leveren.

In oktober heeft de provincie Groningen een omgevingsvergunning voor het zonthermiesysteem op het slibdepot Dorkwerd verleend. Voor dit systeem is onlangs SDE+ subsidie toegekend. Daarmee kan met de bouw van het park begonnen worden. Daarbij dient dan een warmtenet te worden aangelegd tussen het zonthermiepark en de warmtecentrale van WarmteStad op Zernike Campus. Overtollige warmte in de zomer dient te worden gebufferd. WarmteStad onderzoekt nu op welke manier dit het beste kan worden ingevuld.  

Een onderzoek naar de haalbaarheid van gebruik restwarmte uit de Eemshaven en van de industrie in Delfzijl hebben wij in september 2019 afgerond. Dit onderzoek in opdracht van de Gasunie, Groningen Seaports, Gemeente Delfzijl, Enexis / Enpuls, WarmteStad, provincie en gemeente Groningen, toont aan dat op basis van techniek, gekozen tracé warmtenet en financiën gebruik van deze restwarmte haalbaar lijkt. Op dit moment ontwikkelen we een bronnenstrategie waarin ook de restwarmte vanuit de Eemshaven/Delfzijl in beschouwing wordt genomen. Hierbij dient te worden opgemerkt dat gekeken is vanuit oogpunt van maatschappelijk rendement. Oftewel gaat hierbij globaal om 2-3 % rendement. Belangrijk punt in de uitwerking is dat er uitgegaan wordt dat 50.000 woningequivalenten in één keer worden aangesloten.

Uit onderzoek door Deltares in 2019 in opdracht van Stadsbeheer volgt dat er in oppervlaktewateren in en om de stedelijke omgeving in de zomer sprake is van een aanzienlijke hoeveelheid beschikbare warmte. Omdat dit laagwaardige warmte is, is deze warmte niet meteen geschikt voor verwarmen van bestaande woningbouw.  Op verschillende plaatsen (Reitdiep, Kardinge, Paddepoel, vijvers Oosterparkwijk) hebben laten kijken naar mogelijkheden van warmtewinning uit oppervlaktewater. In alle onderzochte wateren is voldoende warmte aanwezig. Alleen de uitdaging zit in de gekozen technieken om deze laagwaardige warmte geschikt te maken voor verwarmen bestaande woonhuizen. In 2020 gaan wij hier verder naar kijken.       

In het kader van regie op de ondergrond zijn in 2019 interferentiegebieden WKO (warmte koude opslag) aangewezen. Deze zijn door ons college en de raad vastgesteld. Met dit besluit heeft de gemeente regie op het gebruik van bodemenergie. Voor de ontwikkelingen in het Stationsgebied, de Eemskanaalzone en het Suikerunieterrein zijn masterplannen bodemenergie gemaakt. Hiermee kunnen wij bepalen waar en onder welke voorwaarden er nieuwe WKO-systemen in deze gebieden mogelijk zijn.  Deze masterplannen dienen in 2020 door college en raad te worden vastgesteld om daarmee als uitgangspunt voor ontwikkeling van WKO te dienen.

Ook dit jaar zijn er weer meer luchtwarmtepompen geïnstalleerd. Dit is vooral voor nieuwbouw maar ook steeds meer wordt een luchtwarmtepomp gekozen als vervanger van, of als aanvulling op de huidige cv -ketel. In enkele gevallen is sprake van geluidsoverlast door de noodzakelijke buitenunits van dit soort systemen. In 10 situaties met luchtwarmtepompen hebben wij geluidsonderzoek laten uitvoeren. Bij alle luchtwarmtepompen is sprake van ‘geluid’.  Door het ontbreken van normen op dit vlak kan de gemeente wanneer er sprake is van ‘overlast’ niet handhaven. Gelukkig wordt in de loop van 2020 wel een geluidsnorm ingevoerd voor nieuwe situaties. Deze norm is dusdanig streng dat oude luchtwarmtepompen daaraan waarschijnlijk niet gaan voldoen. In samenwerking met toezicht en handhaving wordt gekeken welke nieuwe beleidsregels ten aanzien van dit soort installaties door ons moeten worden gemaakt om toch actie te kunnen ondernemen in gevallen van overlast. Op dit moment is overigens slechts sprake van 2 situaties waarin overlast wordt gemeld. Er zijn meer dan 500 luchtwarmtepompen in onze gemeente en dan hebben wij airco’s (= zijn ook warmtepompen) nog niet meegerekend.   

Het riothermiesysteem voor zwembad De Papiermolen was in de zomer van 2019 jaar voor het eerst in gebruikt. Ongeveer 25 % van de totale warmtevraag komt uit het systeem. Dit vinden wij niet voldoende, er wordt in 2020 verder gewerkt aan het optimaliseren van dit systeem. Doel is om uiteindelijk 75 % warmte voor het zwembad uit het riool te halen.

We zijn gestopt met het Dutch Heat Centre (Kenniscentrum warmte). Door het opzetten van een landelijk expertisecentrum warmte (RvO) is een speciaal centrum voor alleen Noord Nederland niet meer noodzakelijk.
Buurtwarmte050 heeft hun buurtwarmtesysteem grotendeels uitgewerkt en aan de buurt gepresenteerd. In 2020 wordt het systeem verder uitgewerkt. Belangrijk daarin is dat er voldoende belangstelling vanuit de wijk is om mee te doen. Bij meer dan 70% deelname kan in 2021 besloten worden tot het aanleggen van dit systeem in een deel van Paddepoel Noord. Daarnaast wordt ook onderzocht of gedeelten van Selwerd en Vinkhuizen kunnen worden aangesloten.

In ongeveer 30 wijken, dorpen, buurten zijn nu eigen initiatieven rondom aardgasvrij / energieneutraal.  Hierdoor kunnen wij vanuit de gemeente niet meer in alle gevallen ondersteuning bieden. De verwachting is dat in 2020 nog meer initiatieven gaan komen.

In 2019 hebben we het volgende gedaan:

• Paddepoel Noord van warmtenet Noordwest is door WarmteStad aangelegd en sinds december 2019 wordt er warmte geleverd aan drie flats langs de noordelijke ringweg;
• Warmtestad heeft het gebruik van datawarmte uit de beide datacenters op Zernike verder uitgewerkt. Dit systeem wordt in voorjaar 2020 aanbesteed en moet eind 2020 warmte gaan leveren;
• Regiegebieden WKO-systemen binnen de gemeente zijn door college en raad vastgesteld;
• In de nieuwbouwontwikkelingen Stationsgebied, Suikerunieterrein en Eemskanaalzone worden de mogelijkheden van collectieve WKO-systemen meegenomen;
• Aanleg riothermiesysteem voor zwembad De Papiermolen is operationeel;
• Op verschillende plaatsen is onderzocht of warmte uit oppervlaktewater een bijdrage kan leveren aan nieuw aan te leggen warmtesystemen;
• In Paddepoel Noord heeft warmtecoöperatie 050 buurtwarmte het voorlopig ontwerp gepresenteerd. In 2020 wordt het ontwerp verder uitgewerkt;
• Ondersteunen van verschillende initiatieven rondom aardgasvrij/ energie-neutraal in wijken, dorpen en buurten.

Wijkenergieaanpak
In 2019 zijn de gemeentelijke transitiekaart; ‘Het openingsbod’ de strategie en werkwijze ‘Stap voor stap naar aardgasvrije wijken en dorpen’, het masterplan ‘CO₂ neutrale aardgasvrije woningvoorraad corporaties Groningen’ en de eerste wijkplannen voor Paddepoel, Reitdiep en de Noorderplantsoenbuurt opgesteld en afgerond. Door de accordering hiervan in september 2019 door de gemeenteraad is het kader voor de wijkenergieaanpak vastgesteld. Groningen is een van de eerste gemeenten in Nederland die het proces van de energietransitie vormgegeven heeft.

Doordat op rijksniveau de instrumenten om dit mogelijk te maken, waaronder een gebouw gebonden financiering, nog niet op orde zijn lopen we in Groningen vast. Ook de bezuiniging op het energieprogramma heeft geleid tot een wijziging van onze werkwijze. Daarom hebben we ons met de wijkenergieplannen gericht op de warmtenetwijken Paddepoel, Selwerd en Vinkhuizen en ondersteunen van de andere wijken waar al met bewoners samengewerkt wordt zoals de Noorderplantsoenbuurt, Reitdiep, de Wijert en Glimmen om een wijkenergievisie op te stellen. Door het temporiseren van de wijkenergieaanpak was het niet mogelijk om met wijkenergieplannen te beginnen in nieuwe wijken of dorpen. We hebben ons gericht op een fijnmaziger aanpak: het ondersteunen van mensen en groepsinitiatieven die in de gehele gemeente kunnen plaatsvinden. Hiervoor is een gereedschapskist ontwikkeld, met een beperkt budget, en wordt een nieuwe invulling gegeven aan het gemeentelijk energieloket.  

Conclusie
Warmte vormt op gemeentelijk niveau (naast besparen) de ruggengraat van de stedelijke energietransitie. We verwachten veel van de wijkenergietransitieplannen, hiermee kunnen we samen met de betreffende wijkbewoners een blik werpen op een CO₂-neutrale en aardgasvrije toekomst. En daarmee samen de noodzakelijke stappen gaan zetten. Hiervoor zullen via het nieuwe Klimaatakkoord aanvullende taken en bevoegdheden voor gemeenten nodig zijn, ook om de lasten voor bewoners met een smalle beurs te beheersen.