Financieel beeld

Hoofdstuk 1 Financieel beeld 2019

 
Het resultaat voor bestemming over 2019 bedraagt 42,2 miljoen euro positief. Dit resultaat bestaat uit diverse afwijkingen die in de rekening per programma zijn toegelicht. De belangrijkste resultaten betreffen:

TOELICHTING

Trainees (V 573 duizend euro)
In 2019 was een budget beschikbaar van 450 duizend euro incidenteel en 300 duizend euro structureel. Van het totaalbudget ad 750 duizend euro is 250 duizend euro besteed. Planvorming en besteding sloten niet aan, waardoor circa 500 duizend euro niet besteed is. Daarnaast is er een voordeel van 70 duizend euro op stadstalenten, omdat niet alle plekken zijn toegewezen.

Bezuinigingen (N 2.4 miljoen euro)
In totaal zijn van de bezuinigingen 2,4 miljoen euro niet gerealiseerd. De grootste afwijkingen worden hieronder toegelicht:

Bezuinigingen op de organisatie (N 2,24 miljoen euro)
Voor de bezuinigingsmaatregelen op de organisatie hebben wij in 2019 een nadeel geboekt van 2,24 miljoen euro. Dit nadeel is inclusief een forse krimpopgave van het Shared Service Center (SSC). De organisatieontwikkeling binnen het SSC is in volle gang, met als doel om een efficiëntere en slagvaardigere organisatie te worden. Er lopen diverse trajecten zoals: outsourcing ICT, realisatie Business Case DIV, verbeteren financiële- en HRM- managementinformatie, e-HRM, vernieuwing Communicatie, doorontwikkeling Financiën, vereenvoudiging financiële administratie en e-facturatie. Aan de organisatieontwikkeling is een bezuiniging gekoppeld die deels is gerealiseerd. Het nadeel voor de SSC-directies bedraagt 1,261 miljoen euro. De nadelen bij de overige directies bedragen opgeteld 979 duizend euro.

Overige voor- en nadelen tellen op tot een nadeel van 0,1 miljoen euro.

Dividend (V 567 duizend euro)
De stijging van de nettowinst van Enexis levert een voordeel op van 251 duizend euro en ook de dividenduitkering van de BNG is 316 duizend euro hoger. Dit komt vooral omdat de BNG het uitkeringspercentage heeft verhoogd van 35 naar 50 procent.

DOIB (V 416 duizend euro)
Voor DOIB, organisatie brede (door)ontwikkeling van dienstverlening, organisatieontwikkeling en innovatie bedrijfsvoering, was in 2019 2,4 miljoen euro beschikbaar gesteld. De ingediende claims voor projecten vanuit DOIB zijn lager uitgevallen dan begroot. Conform nieuwe afspraken is afgerekend op basis van de werkelijk gemaakte kosten en niet op begrotingsbasis. De grootste verschillen zijn veroorzaakt door de doorontwikkeling KCC, Organisatieontwikkeling en Virtueel Groningen. Deze projecten zijn uitgevoerd tegen lagere kosten.  

Frictiekosten (N 936 duizend euro)
Het nadeel op de frictiekosten bedraagt voor 2019 936 duizend euro. Dit wordt veroorzaakt doordat er diverse mutaties op de reorganisatie voorziening hebben plaatsgevonden, per saldo een nadelig resultaat van 66 duizend euro. Daarnaast zijn er buiten deze voorziening om kosten gemaakt voor de mobiliteitspool, het programma en bijdrages aan frictiekosten van diverse directies wat resulteert in een tekort van 870 duizend euro.

Flankerend beleid (V 1,547 miljoen euro)
Om de kosten van de herplaatsing van medewerkers in 2019 te kunnen dekken 1,88 miljoen euro bij de primitieve begroting als budget beschikbaar gesteld. Er is voor 333 duizend euro een beroep op het budget gedaan; 132 duizend euro voor de mobiliteitspool, 83 duizend euro ten behoeve van de reorganisatie bij HRM en 118 duizend euro voor diverse individuele contracten.

Gebiedsgericht werken (V 956 duizend euro)
Doorlopende exploitatie projecten gebiedszaken (N 177 duizend euro)
De projecten Buurtaccommodaties Oosterparkwijk, Heerdenaanpak en Coöperatieve wijkraad zijn door uw raad aangemerkt als meerjarig projecten. Middelen hiervoor blijven beschikbaar gedurende de looptijd van het project en zijn in voorgaande jaren toegevoegd aan de reserve gebiedsgericht werken.

Middelen uitvoering gebiedsprogramma (V 109 duizend euro)
Van het budget dat in 2019 beschikbaar is gesteld voor het gebiedsprogramma resteert nog 109 duizend euro. Reden hiervoor is dat sommige programmaonderdelen niet binnen dit kalenderjaar gerealiseerd zijn en pas volgend jaar hun beslag zullen krijgen.

Multifunctionele Accommodatie De Wijert (V 200 duizend euro)
Op 30 mei 2018 heeft de raad besloten tot de realisatie van de Multifunctionele Accommodatie (MFA) De Wijert. Ter dekking van de kapitaallasten van de investering dient uit het budget voor 2019 een bijdrage van 200 duizend euro uit het wijkbudget stadsdeel zuid toe te worden gevoegd aan de beklemde reserve MFA de Wijert.

Investeringsprojecten openbare ruimte (V 254 duizend euro)
Vanuit het gebiedsprogramma wordt een bijdrage geleverd aan investeringen in de openbare ruimte voor onder andere speelvoorzieningen. Ter dekking van de kapitaallasten van deze investeringen dient de bijdrage ad 254 duizend euro te worden toegevoegd aan de hiermee in verband staande beklemde reserve. Omdat lopende het jaar nog niet duidelijk was welke projecten wel en niet zouden worden gerealiseerd heeft deze storting nog niet plaats gevonden.

Transitie maatschappelijk vastgoed Beijum (N 72 duizend euro)
Op 28 maart 2017 heeft het college besloten (collegevoorstel "Afkoop huurcontract Gezondheidscentrum Emingaheerd 8") het restant van het krediet (241 duizend euro) voor de transitie maatschappelijk vastgoed in Beijum beschikbaar te houden voor de afronding. Voorgesteld is om de kosten die hiervoor in 2019 zijn gemaakt ten laste van het gereserveerde bedrag te brengen. Het gereserveerde bedrag staat in de reserve gebiedsgericht werken.

Bedrijfsvoering Gebiedszaken (V 607 duizend euro)
Voor personele capaciteit (uitbreiding van gebiedsteams Haren en Ten Boer en met een plus van de domeinen)
is voor 2019 een bedrag van 1,257 miljoen euro beschikbaar gesteld. Vanwege de start van het nieuwe college halverwege het jaar is ruim 600 duizend euro nog niet besteed.

Overig (V 35 duizend euro)
Diverse overige posten tellen op tot een voordeel van 35 duizend euro.

Gemeentefonds (V 471 duizend euro)
Het resultaat op de algemene uitkering gemeentefonds bedraagt 471 duizend euro voordelig. Het voordelige resultaat betreft de optelsom van een aantal afwijkingen waarvan de grootste componenten hierna worden toegelicht. De verdeelmaatstaf OZB is aangepast, wat leidt tot een voordeel van 0,6 miljoen euro. Vanuit de algemene uitkering valt 2,8 miljoen euro vrij, uitgaven voor de landelijke vreemdelingenvoorzieningen waren in 2018 al gedekt uit de algemene middelen, terwijl de middelen hiervoor in 2019 via de circulaires beschikbaar zijn gekomen. De uitkeringsfactor is neerwaarts bijgesteld, dit levert een nadeel op van 7,8 miljoen euro.  Plaatselijke ontwikkelingen (aanpassing fysieke en sociale maatstaven, hogere belastingcapaciteit) resulteren in een voordeel van 1,4 miljoen euro. Tot slot zijn er in december 2019 een aantal mutaties geweest op decentralisatie-uitkeringen die we niet meer in de begroting konden verwerken waardoor een voordeel is ontstaan van 3,5 miljoen euro. In programma 13 is een uitgebreide toelichting op de algemene uitkering opgenomen.  

OZB (V 1,989 miljoen euro)
De meeropbrengst onroerende zaak belasting van 2 miljoen euro wordt met name verklaard doordat de economische waarde van de woningen en bedrijven in de stad hoger uit valt dan ten tijde van de berekening van de tarieven werd voorzien. Op dat moment waren de taxaties van de woningen en bedrijven niet afgerond en voor het niet getaxeerde deel hebben we aannames gedaan. In werkelijkheid vallen de taxaties hoger uit.

Bouwleges (V 1,8 miljoen euro)
In 2019 is een meeropbrengst op de bouwleges gerealiseerd van 1,9 miljoen euro. Deze meeropbrengst is vooral gerealiseerd bij de kleinere bouwaanvragen. Hierbij gaat het om projecten met een omvang van kleiner dan 7 miljoen euro. In totaal bedraagt hiervoor de meeropbrengst 1,6 miljoen euro. Bij de grotere bouwaanvragen in het geval van projecten groter dan 7 miljoen euro bedraagt deze meeropbrengst 0,3 miljoen euro.
Daarnaast zien we licht hogere lasten van 0,1 miljoen euro.

Fietsparkeren V&D locatie (V 1,8 miljoen euro)
In 2019 hebben we incidenteel 2 miljoen euro beschikbaar gesteld om te investeren in een fietsenstalling in de kelder van de voormalige V&D. We hebben deze intensiveringsmiddelen niet geheel besteed in 2019. In de begroting 2020 is een gewijzigde financieringsvorm  voor de fietsenstalling meegenomen.

Parkeren (V 1,687 miljoen euro)
Het resultaat parkeren bestaat uit het resultaat op Fietsparkeren en het resultaat op het Parkeerbedrijf.

Fietsparkeren (V 138 duizend euro)
Dit voordelige resultaat wordt voornamelijk verklaard door vrijval op het budget voor het realiseren van de fietsparkeerkelder onder Forum Groningen (73 duizend euro). Deze fietsparkeerkelder is eind 2019 in gebruik genomen.

Parkeerbedrijf (V 1,5 miljoen euro)
Het belangrijkste bestanddeel van het resultaat Parkeerbedrijf wordt gevormd door het voordeel op straatparkeren (820 duizend euro). Dit komt door het toegenomen aantal parkeertransacties, daarnaast heeft de doorgevoerde tariefsverhoging geleid tot een stijging van de opbrengsten. Bij de exploitatie van parkeergarages ontstaat een voordeel van 0,6 miljoen euro. Met name het resultaat van de parkeergarage aan het Damsterdiep blijkt voordeliger uit te vallen dan verwacht (370 duizend euro). Ook draagt een hogere omzet hiertoe bij (214 duizend euro). Tot slot vallen diverse kosten lager uit (155 duizend euro).

Overige (N 49 duizend euro)
De overige voor- en nadelen tellen op tot een nadeel van 49 duizend euro.

Grondzaken (V 8,8 miljoen euro)
De belangrijkste oorzaken zijn gelegen in het gering aantal afwaarderingen, hogere verkoopopbrengsten en vrijval bij de herziening van grondexploitaties. Voor een nadere onderbouwing van deze resultaten verwijzen wij naar de paragraaf Grondbeleid.

Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (N 947 duizend euro)
Tussen 2012 en 2015 zijn bij de registratie van leningen verstrekt via het Stimuleringsfonds  Volkshuisvesting rapportages verkeerd geïnterpreteerd. Door een andere registratie- en verslaggevingsmethode is dit aan het licht gekomen. Bij de rekening 2019 leidt dit tot een incidenteel nadeel van 949 duizend euro.

Groningen geeft Energie (V 1,309 miljoen euro)
In september 2019 is de tweede tranche van de decentralisatie uitkering Aardgasvrije wijken ontvangen via het gemeentefonds. Deze middelen zullen in 2020 en verder worden ingezet voor de totstandkoming van aardgasvrije wijken.

Precariobelasting (V 414 duizend euro)
Er hebben in 2019 veel bouwactiviteiten plaatsgevonden en dat resulteert in een meeropbrengst van 257 duizend euro. Daarnaast zijn de terras opbrengsten 157 duizend euro hoger uitgevallen. De extra inkomsten zijn veroorzaakt door de sterk aangetrokken economie in de stad Groningen.

HOV netwerkanalyse (V 479 duizend euro)
De regionale Netwerkanalyse uit 2013 was de basis voor een investeringspakket in openbaar vervoer volgens de HOV-visie en een pakket met meerdere maatregelen ter verbetering van de auto- en fietsbereikbaarheid. In 2019 is hiervoor 1 miljoen euro beschikbaar. Eind 2019 valt ongeveer de helft van deze middelen vrij.

Projectresultaat HOV As West (V 528 duizend euro)

Bij de afwikkeling van het project hebben wij geconstateerd dat ingebrachte eigen middelen op een andere wijze dienen te worden verwerkt. Daaruit is 528 duizend euro voordelig resultaat ontstaan. Ook heeft dit geleid tot een hogere boekwaarde van het project, die via de beklemde reserve kapitaallasten wordt gedekt. Deze boekwaarde wordt in 40 jaar afgeschreven ten laste van de reserve.

Intensiveringsmiddelen (V 6,351 miljoen euro)
Jaarlijks ontstaat in de rekening een resultaat onder de beschikbare intensiveringsmiddelen omdat deze middelen niet (geheel) worden uitgegeven. Het voordeel op vrijval van incidentele intensiveringsmiddelen bedraagt in 2019 7,3 miljoen euro:

Daarnaast is er sprake van incidentele vrijval van structureel beschikbaar gestelde intensiveringsmiddelen. In 2019 is 3,2 miljoen euro hiervan niet ingezet. Het gaat om:

De vrijval op intensiveringsmiddelen telt in totaal op tot 10,5 miljoen euro. Een aantal van de posten zijn nauw verbonden met andere resultaten en derhalve in de toelichting op het resultaat daar meegenomen. Voor een totaal bedrag van 4,1 miljoen euro vanuit vrijval intensiveringen is elders toegelicht. De grootste posten betreffen SIF ( 545 duizend euro), Gebiedszaken (716 duizend euro), omgevingswet (526 duizend euro), Meerjarige projecten (304 duizend euro) en de fietsparkeerkelder V&D (1,8 miljoen euro). Een aantal kleinere posten die elders verantwoord zijn tellen op tot 0,3 miljoen euro.

Meerjarige projecten ( V 7,023 miljoen euro)
Onderstaande projecten zijn als meerjarige exploitatieprojecten aangemerkt door de raad. Budgetten hiervoor zijn beschikbaar gesteld voor de gehele looptijd van deze projecten.

Hieronder volgt een toelichting op de resultaten groter dan 400 duizend euro.

Uitvoeringsprogramma Bodem (V 481 duizend euro)
Naar aanleiding van het uitvoeringsprogramma bodem en ondergrond 2015-2020 zijn in 2019 meerdere projecten uitgevoerd om nog meer inzicht te verkrijgen in de kwaliteit van de ondergrond en zo de leefbaarheid van de gemeente beter te kunnen beheersen. Daarnaast zijn er kosten gemaakt voor bodemonderzoek Woltersum en herinrichting Selwerderhof waarvoor middelen in de reserve bodem beschikbaar zijn.

Implementatie omgevingswet (V 526 duizend euro)
Van de beschikbare middelen voor de implementatie van de Omgevingswet valt eind 2019 526 duizend euro vrij. De belangrijkste redenen hiervoor zijn de vertraging in het digitaliseringsproces van het archief en het doorschuiven van de aanbestedingen van software naar 2020.

Versterking en Nationaal Programma Groningen (V 864 duizend euro)
In 2019 hebben we hebben we diverse aardbevingsgelden en middelen vanuit het Nationaal Programma Groningen ontvangen. Dit betreft o.m. een lumpsum-vergoeding voor algemene voorbereiding, beleid, sturing, proces en planvorming (1,9 miljoen euro).
Daarnaast hebben we voor dorpsvernieuwing vanuit het NPG 15,1 miljoen euro ontvangen. Ook heeft het Rijk 7 miljoen euro beschikbaar gesteld voor versterking van gebouwen waarvoor versterkingsadviezen zijn opgesteld. Tot slot hebben we middelen ontvangen voor het project sloop en nieuwbouw voor het versterken van een 30-tal huurwoningen en “sociale gemeenteteams voor luisterend oor” (4,15 miljoen euro).
Met uitzondering van de lumpsum-vergoeding zijn deze middelen grotendeels verantwoord als vooruit ontvangen. De lumpsum-vergoeding in 2019 is niet geheel besteed.  

Verkenning Oosterpoort (V 590 duizend euro)
De beschikbare middelen voor de verkenning naar een nieuwe huisvesting voor De Oosterpoort zijn in 2019 beperkt ingezet. We hebben 2019 besteed om de opdrachtverstrekking aan externen goed helder te krijgen, zodat ze in januari 2020 gericht verstrekt konden worden.

Businesscase Outsourcing ICT (V 4,5 miljoen euro)
De businesscase outsourcing ICT is een meerjarig project. Door verschuivingen tussen jaren kunnen op jaarbasis afwijkingen ontstaan. Per saldo resulteert over 2019 een incidenteel voordeel van 4,5 miljoen euro. De kosten van uitbesteding zijn lager geweest dan begroot. Er is gebruik gemaakt van de contractuele mogelijkheid om de dienstverlening door Fujitsu minder af te nemen. Dit resulteert in een voordeel van 1,1 miljoen euro. Door een vertraging in de transitie zijn er minder transitiekosten betaald en dit levert een voordeel van 1,7 miljoen euro op. Deze kosten dienen in 2020 alsnog betaald te worden bij de afronding van de transitie. De projectkosten voor standaardisatie en rationalisatie zijn in 2019 niet uitgegeven en hiermee gaat een voordeel van 1,0 miljoen euro gemoeid. Door de extra benodigde inzet voor de transitie outsourcing kon in 2019 minder tijd en energie aan standaardisatie en rationalisatie worden besteed dan aanvankelijk gedacht. In 2020 en 2021 voorzien we hiervoor daarom een inhaalslag.
Daarnaast levert de vrijval op een voorziening uit 2018, een inhaalafschrijving en een incidentele bijdrage landelijk samenwerkingsverband Dimpact per saldo een voordeel op van 0,7 miljoen euro.

Gemeentelijke Herindeling (N 1,516 miljoen euro)
Ter dekking van de herindelingskosten stelt het ministerie voor Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) voor de periode 2017-2022 middelen ter beschikking. Vanwege de korte doorlooptijd lopen deze rijksbijdragen niet gelijk op met de gemaakte en te maken kosten. Hierdoor is er in 2019 een tekort van ongeveer 1,5 miljoen euro. In de periode 2020-2022 worden de resterende rijksbijdragen ontvangen, waaruit de overschrijdingen van 2018 en 2019 kunnen worden gedekt.

Onderhoud sportaccommodaties (V 576 duizend euro)
Het voordeel op onderhoud wordt vooral veroorzaakt door het doorschuiven van een deel van de onderhoudsmaatregelen. Zo is door het doorschuiven van de onderhoudsmaatregelen voor Kardinge (naar 2023) een voordeel in 2019 van 350 duizend euro ontstaan.

Onderwijshuisvesting (V 1,170 miljoen euro)
Het resultaat op onderwijshuisvesting bestaat uit de volgende posten.

Programma onderwijshuisvesting (V 521 duizend euro)
We hebben de wettelijke taak om huisvesting te verzorgen voor scholen in het primair en secundair onderwijs. In dit kader worden aan scholen beschikkingen afgegeven om werkzaamheden uit te voeren aan de schoolgebouwen. Omdat beschikkingen aan de scholen ook gedurende het jaar afgegeven worden, zijn de werkzaamheden voor het programma 2019 niet volledig uitgevoerd. We hebben hierdoor in 2019 een voordeel van 521 duizend euro gerealiseerd.

Verkoop pand (V 350 duizend euro)
De verkoop van de Bakkerweg 2 te Onnen heeft een incidenteel voordeel opgeleverd. De raad van de voormalige gemeente Haren heeft in 2018 besloten tot verkoop, deze is in 2019 gerealiseerd. Deze verkoopopbrengst was niet begroot.

Kapitaallasten Onderwijshuisvesting (V 760  duizend euro)
De lagere kapitaalslasten worden verklaard door latere activering van projecten en restwaardevoordeel op investeringskredieten als gevolg van de wijzigingen in de Financiële verordening in 2018. Dit betreft onder andere de bouw van de school Groene Wei in Tersluis en de multifunctionele accommodatie De Wijert.

Achterstallig onderhoud Reggestraat (N 419 duizend euro)
Het schoolpand aan de Reggestraat is in 2019 opgeknapt. In de begroting was rekening gehouden met het activeren van deze werkzaamheden. Echter de uitgevoerde werkzaamheden worden gekwalificeerd als onderhoud. We hebben ze daarom in één keer ten laste van de exploitatie gebracht. De begrote kapitaalslasten zijn vrijgevallen, per saldo is het effect in 2019 419 duizend euro nadelig.

Noodlokalen Meeroevers (V 342 duizend euro)
In eerste instantie zou de scholenstichting OPOS de noodlokalen voor Meeroevers realiseren en dit per beschikking in rekening brengen bij de gemeente. De stichting heeft de gemeente in 2019 gevraagd dit proces over te nemen. De gemeente huurt nu noodlokalen. Door deze huurconstructie zijn de kosten in 2019 lager omdat deze kosten worden verspreid over de periode van het huurcontract (t/m 2021).

Huuropbrengsten (V 269 duizend euro)
De hogere baten worden verklaard doordat voor een aantal panden een te lage huuropbrengst is begroot. Dit is bij opmaak van de begroting 2020 geconstateerd naar aanleiding van de analyse van de huuropbrengsten van voorgaande jaren. Voor 2019 betekent dit een voordeel van 269 duizend euro.

Asbest Heesterpoort (N 120 duizend euro)
Bij de renovatie van de voormalige Simon van Hasseltschool aan de Heesterpoort 1 bleek de vervuiling met asbest groter dan eerder ingeschat. Dit heeft geleid tot een overschrijding van de geraamde saneringskosten met 270 duizend euro. Binnen het renovatie projectbudget zijn deze extra kosten voor een bedrag van 150 duizend euro binnen de post onvoorzien opgevangen. Hierdoor resteert een nadeel van 120 duizend euro.

Essentaksterfte (V 545 duizend euro)
Sinds 2010 worden we geconfronteerd met essentaksterfte. Voor het kappen, snoeien en inspecteren van de essen hebben we middelen opgenomen in het financieel meerjarenbeeld 2019-2022, voor de jaarschijf 2019 gaat dit om 957 duizend euro. Het aantal zieke essen bleek in 2019 lager te liggen dan eerder ingeschat, waardoor 545 duizend euro niet is besteed.

Afval (N 586 duizend euro)
Het resultaat op Afval bestaat voornamelijk uit onderstaande posten.

Toerekening kosten Afvalstoffenheffing (N 436 duizend euro)
De voormalige gemeenten Groningen, Haren en Ten Boer hanteerden in hun begroting verschillende uitgangspunten bij de toerekening van kosten aan het tarief van de afvalstoffenheffing. Hierdoor zien we nu bij de gemeenterekening een aantal effecten optreden die per saldo neutraal maar binnen afzonderlijke deelprogramma’s wel tot resultaten kunnen leiden. Binnen dit deelprogramma bedraagt deze afwijking 436 duizend euro nadelig.

Inzameling bedrijfsafval (N 185 duizend euro)
Bij Klein Gevaarlijk Afval zien we hogere lasten (212 duizend euro) en de herinrichting van het Bedrijfsbureau Stadsbeheer brengt extra inzet van mensen en externe deskundigheid met zich mee. Dit zorgt voor hogere lasten van 146 duizend euro.
Er zijn hogere baten bij met name de producten Kantoor, Winkel en Diensten (116 duizend euro) en Klein Gevaarlijk Afval (97 duizend euro). Daarnaast zien we lagere baten bij Sloop-en bouwafval vanwege de stikstofproblematiek (104 duizend euro). Overige kleinere afwijkingen tellen op tot een voordeel van 64 duizend euro

Overige afvalstromen (V 46 duizend euro)
Op de overige afvalstromen zien we een voordelig resultaat van 46 duizend euro.

Riolering (N 548 duizend euro)
De voormalige gemeenten Groningen, Haren en Ten Boer hanteerden in hun begroting verschillende uitgangspunten bij de toerekening van kosten aan het tarief van de rioolheffing. Hierdoor zien we nu bij de gemeenterekening een aantal effecten optreden die per saldo neutraal maar binnen afzonderlijke deelprogramma’s wel tot resultaten kunnen leiden. Binnen dit deelprogramma bedraagt deze afwijking 548 duizend euro nadelig.

Sociale Werkvoorziening (V 1,8 miljoen euro)
In de actuele begroting houden we er rekening mee dat de directe loonkosten SW hoger zijn dan de rijkssubsidie SW, waardoor sprake is van een subsidietekort SW. In 2019 hebben we een voordelige afwijking op de subsidie SW gerealiseerd van 1,8 miljoen euro. Dit wordt veroorzaakt door de volgende afwijkingen:

SW oud (V 950 duizend euro)
De afwijking van SW oud bestaat uit de volgende componenten:

• Loonkosten SW (V 450 duizend euro)
• Begeleid werken (V 123 duizend euro)
  De uitstroom van begeleid werken ligt 3,5% hoger dan voorzien, dit heeft geresulteerd in een voordeel van 123 duizend euro.

• Transitievergoeding SW (V 377 duizend euro)
  In 2019 is er voor 252 duizend euro transitievergoeding uitgekeerd, hiervan kan 248 duizend euro geclaimd worden bij het UWV. Door de vrijval van de in 2018 gereserveerde premieverhoging van 129 duizend euro bedraagt het totale resultaat op de transitievergoeding 377 duizend euro.

Nieuw beschut (V 255 duizend euro)
Op nieuw beschut is per saldo een voordeel ontstaan van 255 duizend euro. Dit voordeel betreft enerzijds een incidenteel loonkostenvoordeel, we hebben 282 duizend euro ontvangen vanuit de regeling arbeidsgehandicapten. Anderzijds bedraagt de bonus nieuw beschut over de gerealiseerde aantallen 2019 284 duizend euro. Daarentegen zijn de loonkosten nieuw beschut hoger uitgevallen dan begroot.

Omzet/Netto Toegevoegde Waarde SW-bedrijf (V 364 duizend euro)
De hogere omzet wordt grotendeels veroorzaakt door de doorgevoerde prijsstijgingen aan klanten (realisatie Dwarskijker). We hebben hiermee al geanticipeerd op de afspraken zoals verwerkt in de begroting 2020.

Overige kosten bedrijfsvoering SW (V 277 duizend euro)
De overige SW gerelateerde kosten bedrijfsvoering vallen 277 duizend euro lager uit als gevolg van een teruglopend aantal SW-medewerkers en een minder grote stijging van het aantal medewerkers Nieuw Beschut dan verwacht.

BUIG (N 3,7 miljoen euro)
Het voor 2019 begroot nadelig saldo op de BUIG is 10,7 miljoen euro. Ten opzichte van deze begroting is het gerealiseerd BUIG-tekort in 2019 3,7 miljoen euro nadelig.
Ten opzichte van de begroting vallen de lasten 3,0 miljoen euro hoger uit. Dit betreft hogere uitgaven voor WWB, IOAW en IOAZ. Het aandeel van de gemeente Groningen in de landelijke uitgaven voor deze regelingen stijgt, terwijl begroot was dat het aandeel in de landelijke uitgaven zou verminderen. Dit gelet op de ontwikkeling in de afgelopen jaren en gelet op de extra genomen maatregelen. Daarnaast zijn de uitgaven voor loonkostensubsidies hoger dan begroot. Hier staan lagere uitgaven voor de BBZ startersregeling tegenover als gevolg van de gunstige conjunctuurontwikkeling.
De baten zijn 0,7 miljoen euro lager dan begroot. Dit wordt veroorzaakt door de verlaging van het BUIG-budget met 3,6 miljoen euro. Deze verlaging wordt hoofdzakelijk verklaard uit bijstelling van het macrobudget 2019 naar aanleiding van lagere realisaties in 2018. Daarnaast is de raming van het aantal uitkeringen van het CPB voor 2019, die het macrobudget voor 2019 mede bepaalt, in 2019 naar beneden bijgesteld. Door de stijging van de uitgaven en de daling van het BUIG-budget wordt het tekort op de BUIG groter dan 7,5 % van het BUIG-budget. Hierdoor ontstaat recht op een vangnetuitkering van 2,6 miljoen euro, wat in de begroting nog niet het geval was. Doordat we ook nog een voordeel op de overige baten BUIG hebben van 0,3 miljoen euro, wordt het nadeel aan de batenkant gereduceerd tot 0,7 miljoen euro.

Zorgkosten Jeugd (N 3,5 miljoen euro)

Op jeugdhulp bedraagt het nadeel 3,5 miljoen euro. Dit nadeel kent de volgende oorzaken:

Volumegroei (N 6,7 miljoen euro)
Bij het opstellen van de begroting is geen rekening gehouden met volumegroei omdat op dat moment de volumeontwikkeling 2018 nog erg onzeker was. De uiteindelijke volumegroei 2018 werkt door in de realisatie van de zorgkosten 2019. Ook in het eerste kwartaal 2019 was er nog sprake van groei, maar sinds het eerste kwartaal lijkt de waarde van de indicaties te stabiliseren. Ten opzichte van de begroting stijgen de totale zorgkosten jeugd met 6,7 miljoen euro (exclusief loon-prijscompensatie).

Extra rijksmiddelen (V 5,7  miljoen euro)
Het kabinet heeft besloten om voor 2019 400 miljoen aan extra middelen toe te voegen aan het jeugdhulp budget ten behoeve van volumegroei naar aanleiding van de onderzoeken naar de tekorten op jeugdhulp. Ons aandeel hierin bedraag 5,2 miljoen euro. Daarnaast is de omvang van de middelen vanuit het Rijk gewijzigd in verband met onder andere loon-prijscompensatie. Een deel hiervan valt vrij onder andere omdat een aantal jeugdhulpaanbieders afziet van loon-prijscompensatie. In totaal leidt dit tot een voordeel van 0,5 miljoen euro.

Herindeling- en nagekomen lasten (N 1,8 miljoen euro)
Als gevolg van de herindeling zijn de begrotingen van Groningen, Haren en Ten Boer samengevoegd. Hieruit is een nadeel van 1,2 miljoen naar voren gekomen. Daarnaast is er sprake van nagekomen lasten 2018 voor een bedrag van 569 duizend euro.

Afwikkeling oude jaren (N 1,1 miljoen euro)
In het eerste kwartaal van 2020 heeft de RIGG de afwikkeling van de jaren 2016 t/m 2018 afgerond. Deze afrekening heeft voor ons tot een nadeel  van afgerond 1,1 miljoen euro geleid.

Overig (V 0,4 miljoen euro)

Overige voor- en nadelen binnen jeugdhulp tellen op tot 0,4 miljoen euro voordelig.

Zorgkosten WMO (V 2,7 miljoen euro)
Per saldo bedraagt het voordeel op de Wmo 2,7 miljoen euro. Dit voordeel is als volgt opgebouwd:

Wmo effect meicirculaire (V 1,5 miljoen euro)
In de meicirculaire van het gemeentefonds is een fors bedrag toegevoegd voor de Wmo begeleiding. Met dit bedrag was geen rekening gehouden.

Wmo vrijval ruimte invoering abonnementstarief (V 800 duizend euro)
Voor de invoering van het abonnementstarief hebben gemeenten extra middelen gekregen in de algemene uitkering van het gemeentefonds. In de praktijk zien wij de effecten van de invoering van het abonnementstarief nog niet terug in een stijging van de zorgkosten (de aanzuigende werking). Dat komt onder andere doordat het abonnementstarief voor de algemene voorziening huishoudelijke hulp nog niet van toepassing was. Het hiervoor gereserveerde bedrag kan incidenteel tot een bedrag van 800 duizend euro vrijvallen.

Meerkostenregeling (V 400 duizend euro)
In 2019 zien we net als in 2018 een voordeel op de meerkostenregeling. Dit voordeel heeft te maken met de aanscherping van de regeling. In 2018 was sprake van een voordeel van 472 duizend euro. In 2019 bedraagt dit voordeel 400 duizend euro. Het voordeel is lager geworden, omdat we ten opzichte van 2018  een toename in het gebruik zien.

Wmo (oud) voorzieningen (N 293 duizend euro)
Per saldo zien we een stijging van de kosten van de voorzieningen Wmo oud. Het gebruik van woonvoorzieningen en individueel vervoer neemt iets af. Het tekort wordt verklaard door een toename in de kosten van de rolstoelen en als gevolg van meer leveringen.

Innovatiemiddelen Wmo (V 84 duizend euro)
Door onze financiële situatie is de inzet van de innovatiemiddelen vertraagd. Hierdoor is in 2019 84 duizend van het beschikbare budget overgebleven.

Overig Wmo (V 276 duizend euro)
Diverse kleinere Wmo effecten tellen op tot een voordeel van 276 duizend euro.

Beschermd Wonen (V 571 duizend euro)
Op basis van de verantwoording ultimo 2019 bedraagt het resultaat voor de regio 8,5 miljoen euro positief. Het aandeel van Groningen in het positieve resultaat is 3,3 miljoen euro. In de begroting was gerekend met een vrijval van 2,7 miljoen euro, het voordeel is derhalve 0,6 miljoen euro hoger.

Subsidies oude jaren (V 540 duizend euro)
Binnen het sociale domein hebben we, in het kader van Maatschappelijke Kosten en Batenanalyse (MKBA) evenals in 2018, strakker op de verantwoording van subsidies gestuurd. Dit heeft tot een bate geleid van 540 duizend euro.

Bedrijfsvoeringskosten (V 770 duizend euro)
Het voordeel op de bedrijfsvoeringskosten wordt voor 331 duizend euro veroorzaakt door een administratieve verschuiving. De loonkosten van administratie Werk worden gezien als indirect en daardoor niet geboekt in deelprogramma 1.1, maar in deelprogramma 14.1. De begroting 2019 was hier nog niet op aan gepast (zie ook toelichting bij deelprogramma 14.1).
Daarnaast is het project doorontwikkeling KIK (onderdeel van Kansen in Kaart) later dan gepland gestart, dit heeft in 2019 tot een voordeel van ruim 100 duizend euro geleid. De rest van het voordeel vloeit met name voort uit maatregelen die genomen zijn in verband met de financiële situatie van de gemeente. Dit heeft onder meer geleid tot het invoeren van een vacaturestop met ingang van medio september 2019. Als gevolg hiervan zijn lopende en vrijkomende vacatures niet meer ingevuld, hierdoor is een voordeel ontstaat op loonkosten ambtelijk personeel, inhuurkrachten en overige personele kosten.

Samenwerkingsverbanden (V 8,3 miljoen euro)
Het voordeel bij Samenwerkingsverbanden is als volgt opgebouwd:

Maatschappelijke opvang (V 1,5 miljoen euro)
Het resultaat van 1,5 miljoen euro is het resultaat voor de totale beschikbare middelen Maatschappelijke Opvang voor de Groninger gemeenten. Dit bedrag bestaat uit drie onderdelen. Ten eerste is vanwege een destijds op handen zijnde korting van de Rijksmiddelen, 260 duizend euro niet toegekend of aangevraagd en zijn de activiteiten van de aanbieders hiermee in lijn gebracht. Ten tweede is voor 460 duizend euro subsidie teruggevorderd over 2018. Dit werd pas na de subsidievaststellingen medio 2019 duidelijk, het gaat hier om een incidenteel voordeel. Ten derde valt 380 duizend euro vrij vanwege landelijke beeld dat op de budgetten zou worden gekort. Hierdoor hoefde er ook geen beroep op het resultaat van 400 duizend euro van voorgaande jaren te worden gedaan hetgeen in 2019 extra beschikbaar was.

Regionale transformatie agenda jeugd (V 2,2 miljoen euro)
In de regionale transformatieagenda zijn de inhoudelijke ontwikkelopgaven voor de komende jaren
voor de jeugdhulpregio Groningen uitgewerkt. Het fonds is bedoeld om de transformatiebeweging te
bevorderen. Wij zijn de penvoerder voor deze gelden. We hebben 2019 gebruikt om samen met alle gemeenten te inventariseren welke projecten een bijdrage leveren aan de vastgestelde doelen. Een belangrijke voorwaarde hierbij is dat aan elk project monitoring en een leer-ontwikkel model is gekoppeld. Ontwikkelingsgericht en transformatief werken kost tijd, daardoor is nog niet het volledige budget ingezet in 2019.

Begeleiding Statushouders (V 1,0 miljoen euro)
Er is in de meicirculaire van 2019 267 duizend euro beschikbaar gekomen voor de verhoging van het taalniveau van statushouders. Deze middelen konden dit jaar beperkt worden ingezet. Daarnaast is in de meicirculaire van 2019 436 duizend euro beschikbaar gekomen voor de maatschappelijke begeleiding van statushouders waarvan de kosten in 2017 en 2018 zijn gemaakt. Samen met enkele kleinere meevallers heeft dit per saldo tot een voordeel van 1 miljoen euro geleid.

Werk in Zicht (V 3,2 miljoen euro)
Werk in Zicht (WIZ) is een regionaal samenwerkingsverband voor de arbeidsmarktregio Groningen. Gemeente Groningen is centrumgemeente voor de regionale samenwerking en voor de subregio Centraal. Binnen dit samenwerkingsverband worden diverse projecten uitgevoerd. Op een aantal projecten hebben we de beschikbare middelen in 2019 niet volledig uit gegeven. Op het project versterking lokale werkgelegenheid, uitvoering 1000-banenplan, resteert een bedrag van 2,3 miljoen euro. De plaatsing vanuit het 1000 banenplan ligt op schema, hiervoor is minder gebruik van scholing gemaakt dan verwacht. Bovendien betreft het een meerjarig project waarvoor de middelen al volledig in de begroting zitten. Daarnaast hebben we een voordeel van 786 duizend euro op het project 'versterken regionale samenwerking voor kwetsbare werkzoekenden', hiervoor zijn de gelden pas na de zomer beschikbaar gekomen. Op de overige projecten en activiteiten bedraagt het voordeel 128 duizend euro.

Overige kleinere voordelen op samenwerkingsverbanden tellen op tot 318 duizend euro voordeel. Het betreft hier Vrouwenopvang (14 duizend euro), Actiecentrum Veiligheid en Zorg (136 duizend euro) en Akkoord  van Groningen (168 duizend euro).

Uitbreiding voorschoolse peuteropvang (V 1,0 miljoen euro)
We hebben meer rijksgelden ontvangen dan verwacht. Daarnaast gaat de groei van de voorschoolse peuteropvang minder hard dan waar we vanuit waren gegaan.

Vrijval oude inburgeringsgelden (V 478 duizend euro)
Op de reservering van inburgeringsgelden van vóór 2015, die van het rijk zijn ontvangen, rust geen terugbetalingsverplichting meer. We hebben deze balanspost vrij laten vallen. Dit geeft een voordeel van 478 duizend euro.

Afwijkingen ten opzichte van Voortgangsrapportage 2019-II
In de voortgangsrapportage 2019-II (VGR 2019-II) verwachtten we een voordeel van 5,9 miljoen euro. Daarmee is het rekeningresultaat 2019 ten opzichte van de prognose in de VGR 2019-II 36,3 miljoen euro positiever.

Het bedrag van 36,3 miljoen euro gerelateerd aan het lastentotaal in de actuele begroting van  1,2 miljard euro betekent een afwijking van ongeveer 3,0%. Daarmee is deze afwijking op totaalniveau bijna binnen onze norm (3% van het lastentotaal) voor begrotingsbeheer. Er zijn echter een tweetal grote posten die dit beeld verstoren:

Resultaat Grondzaken ten opzichte van de VGR 2019-II  (V 8,4 miljoen euro)
Bij de VGR 2019-II was een resultaat afgegeven van 0,5 miljoen euro als resultaat op Grondzaken. Het resultaat is daarmee 7,6 miljoen euro positiever. Onder andere de herzieningen van de grondexploitaties hebben in het vierde kwartaal plaatsgevonden en komen in 2020 in de raad. Winstnemingen en beoordelingen verliesvoorzieningen waren pas na het opstellen van de VGR 2019-II goed in beeld en daarmee niet voorzienbaar. Grondzaken was al wel als onzekerheid opgenomen.

Gemeentefonds ten opzichte van de VGR 2019-II (V 3,9 miljoen euro)
Het voordeel op het gemeentefonds ten opzichte van de VGR 2019-II bedraagt 3,9 miljoen euro. Bij de VGR 2019-II gingen we nog uit van een nadeel van 3,4 miljoen euro. De uitkomsten van de december circulaire waren bij het opstellen van de VGR 2019-II nog niet in beeld. Daarmee is dit resultaat ten opzichte van de prognose niet voorzienbaar.

Als we bovenstaande posten buiten beschouwing laten voor het oordeel over ons begrotingsbeheer, blijven we met afgerond 2% binnen de norm van 3% van het lastentotaal.

Naast bovengenoemde verschillen lichten we hieronder de verschillen > 500 duizend euro ten opzichte van  VGR 2019-II toe en gaan in op de voorzienbaarheid hiervan.

Trainees (V 573 duizend euro)
Bij de VGR 2019-II is geen inschatting gemaakt van het rekeningresultaat. Dit was wel voorzienbaar.

Bezuinigingen (V 792 duizend euro)
Het resultaat van 2,4 miljoen nadelig op bezuinigingen wijkt 792 duizend euro voordelig af ten opzichte van de afgegeven prognose van niet gerealiseerde bezuinigingen van 3,2 miljoen euro. We hebben het tekort kunnen reduceren door lagere loonkosten, hogere baten op projectinzet en voordelen op diverse exploitatiebudgetten. Dit was niet voorzienbaar ten tijde van het opstellen van de VGR 2019-II.

Frictiekosten (N 936 duizend euro)
Het nadeel op de frictiekosten bedraagt voor 2019 936 duizend euro. Dit wordt grotendeels veroorzaakt door kosten gemaakt voor de mobiliteitspool, het programma en bijdrages aan frictiekosten van diverse directies. Bij de VGR 2019-II is hiervan geen inschatting gemaakt. Dit was wel voorzienbaar.

Flankerend beleid (V 1,5 miljoen euro)
Om de kosten van de herplaatsing van medewerkers in 2019 te kunnen dekken is het volledige saldo van de reserve ad 1,88 miljoen euro bij de primitieve begroting onttrokken en als budget beschikbaar gesteld. Er is voor 333 duizend euro een beroep op het budget gedaan; 132 duizend euro voor de mobiliteitspool, 83 duizend euro ten behoeve van de reorganisatie bij HRM en 118 duizend euro voor diverse individuele contracten. Bij de VGR 2019-II is hiervan geen inschatting gemaakt. Dit was wel voorzienbaar.

Gebiedsgericht werken (V 707 duizend euro)
Bij de VGR 2019-II was een voordeel gemeld van 249 duizend euro. Bij de rekening valt dit 707 duizend euro voordeliger uit. Een groot deel van het resultaat betreft een voordeel op de bedrijfsvoering van 607 duizend euro omdat de gebiedsteams voor Haren en Ten Boer later in het jaar op gang zijn gekomen.  Dit deel van het resultaat was voorzienbaar, maar hier is ten tijde van het opstellen van de prognose geen inschatting van gemaakt. Voor het overige deel was het resultaat nagenoeg conform de prognose.  

Bouwleges (V 1,8 miljoen euro)
De verwachting was bij VGR 2019-II dat ook  Groningen last zou hebben van de PAS(stikstof)-problematiek, de gemeente Groningen heeft daar uiteindelijk in de vergunningaanvragen niet veel last van  gehad. Dit zal deels te maken hebben met het feit dat de afstand tot stikstofgevoelige Natura 2000 gebieden relatief groot is. Hierdoor is de omzet bouwleges hoger uitgevallen dan voorzien was.

Parkeren (V 1,7 miljoen euro)
De resultaten van het parkeerbedrijf laten zich lastig voorspellen, omdat het najaar een grote stempel drukt op het jaarresultaat. Bij de VGR 2019-II was er nog geen goed beeld van dit resultaat, dit was echter wel voorzienbaar.

Stichting Volkshuisvesting (N 949 duizend euro)
Dit resultaat is ontstaan als gevolg van een registratiefout, deze is pas in het vierde kwartaal ontdekt. Daarmee was dit resultaat niet voorzienbaar ten tijde van het opstellen van de prognose.

Groningen geeft Energie (V 1,3 miljoen euro)
In september 2019 is de tweede tranche van de decentralisatie uitkering Aardgasvrije wijken ontvangen via het gemeentefonds. De september circulaire is ontvangen na het opstellen van VGR 2019-II en daarmee was dit resultaat onvoorzienbaar.

Intensiveringen (V 4,8 miljoen euro)
Ten tijde van het opstellen van de VGR 2019-II gaat men er vaak vanuit dat het grootste deel van de nog beschikbare intensiveringsmiddelen nog weggezet wordt in het lopende jaar. Dat is echter om uiteenlopende redenen niet het geval geweest. Deels was dit voorzienbaar, bij de VGR 2019-II was een voordeel gemeld van 1,6 miljoen euro, bij de rekening blijkt dit 4,8 miljoen hoger uit te vallen.

Meerjarige exploitatie projecten (V 6,8 miljoen euro)
Bij de VGR 2019-II is op de meerjarige projecten 200 duizend euro vrijval gemeld. De grootste afwijking ten opzichte van de prognose betreft de vrijval bij het project ICT Outsourcing (V 4,5 miljoen euro) De transitie naar de omgeving van Fujitsu is per medio maart gestart. Doordat de transitie nog maar een paar maanden onderweg was, waren de financiële effecten voor beide partijen nog niet duidelijk. Bij VGR 2019-II kon daardoor nog geen prognose worden afgegeven en is de begroting als uitgangspunt aangehouden. Dit resultaat kan als niet voorzienbaar worden beschouwd. Voor de overige meerjarige projecten geldt dat de budgetten voor meerdere jaren in één keer beschikbaar worden gesteld waarbij ook de uitvoering over meerdere jaren is verspreid. Ten tijde van de VGR 2019-II is nog niet altijd bekend welk deel van de uitvoering doorschuift naar een volgend jaar.  

Onderhoud sportaccommodaties (V 576 duizend euro)
Een deel van de onderhoudsmaatregelen waaronder voor de locatie Kardinge zijn doorgeschoven naar 2023. Dit was wel voorzienbaar ten tijde van het opstellen van de prognose.

Programma onderhoud openbare ruimte (N 522 duizend euro)
Bij de VGR 2019-II werd nog uitgegaan van een voordeel van 200 duizend euro. Bij de rekening blijkt echter een nadeel van 322 duizend euro. Dit nadeel is met name veroorzaakt doordat er projecten uit het programma 2018 uitgevoerd zijn in 2019, deels is dit ten laste gekomen van het budget voor 2019. Bij het opstellen van de VGR 2019-II was nog onzeker of het hele programma van 2019 uitgevoerd zou worden. Achteraf is dat wel in zijn geheel uitgevoerd. Dit resultaat was niet voorzienbaar bij de VGR 2019-II.

Afval (N 711 duizend euro)
Bij de VGR 2019-II werd nog uitgegaan van een voordeel van 125 duizend euro. Ten opzichte van de VGR 2019-II zijn de lasten bij de diverse afvalsoorten sterker gestegen dan de stijging van de baten. Daarnaast is bij het opstellen van de rekening gebleken dat de voormalige gemeenten Groningen, Haren en Ten Boer in hun begroting verschillende uitgangspunten hanteerden bij de toerekening van kosten aan het tarief van de afvalstoffenheffing. Het resultaat bij de rekening bedraagt 586 duizend euro negatief, dit was deels wel voorzienbaar.

Riolering (N 549 duizend euro)
Bij de VGR 2019-II is geen prognose afgegeven. Bij het opstellen van de rekening gebleken dat de voormalige gemeenten Groningen, Haren en Ten Boer in hun begroting verschillende uitgangspunten hanteerden bij de toerekening van kosten aan het tarief van de rioolheffing. Dit verklaart grotendeels de afwijking ten opzichte van de VGR 2019-II (deels wel voorzienbaar).

Jeugdhulp (N 1,8 miljoen euro)
In de voortgangsrapportages is aangegeven dat vanwege de onzekerheden ten aanzien van groei en verzilvering ten opzichte van de prognose een bandbreedte van plus en min 2,5 miljoen (4%) wordt aangehouden. Het nadeel van 1,8 miljoen euro ten opzichte van de laatste voortgangsrapportage (N 1,7 miljoen euro) valt binnen deze bandbreedte.

Subsidies oude jaren (V 540 duizend euro)
Bij het definitief vaststellen van de subsidiebeschikkingen zijn diverse grote bedragen teruggevorderd. Deze definitieve vaststellingen waren bekend na het opstellen van de VGR 2019-II en derhalve als niet voorzienbaar aan te merken.

Samenwerkingsverbanden (V 4,0 miljoen euro)
Het resultaat van 8,3 miljoen euro bij de diverse samenwerkingsverbanden is 4 miljoen positiever dan dat bij de VGR 2019-II als prognose is afgegeven (V 4,3 miljoen euro). Voor een aantal samenwerkingsverbanden zijn met de september/december circulaires middelen beschikbaar gekomen. Dit was bij het opstellen van de VGR 2019-II nog onzeker en/of niet bekend (deels voorzienbaar). Daarnaast is er vertraging in de uitvoering van diverse programma’s / projecten waar bij de VGR 2019-II nog geen rekening mee is gehouden.